ຕົ້ນໝາກຂີ້ແບ້ສ່ວນຫລາຍຮູ້ໃຊ້ເປັນອາຫານ. ຮັບປະທານເປັນຜັກສົດ, ກິນກັບແຈ່ວ, ກັບເຂົ້າປຸ້ນ ຫຼື ກັບແກງປາແຕ່ໃຫ້ທ່ານຊາບວ່າຕົ້ນໝາກຂີ້ແບ້ສັບພະຄຸນທີ່ຕ້ອງຮູ້ ແລະ ແຊເກັບເອົາແທ້ໆເຊັ່ນ:
ຮາກ: ຮັກສານິ້ວໃນໝາກໄຂ່ຫຼັງ (ປະສົມກັບຮາກຕົ້ນຍິກບໍ່ຖອງຝົນກັບນ້ຳມ່າເຂົ້າດື່ມ), ໃຊ້ເປັນຢາຮັກສາລິດຊີດວງ, ເປັນຢາຂັບເລືອດ, ແກ້ເລືອດຂຸ້ນ, ຮັກສາອາການໄຂ້, ແກ້ພະຍາດຫອບຫືດ, ຊ່ວຍແກ້ລົມ, ຮັກສາໜອງໃນ, ໃຊ້ພອກແຜລິດຊີດວງທະວານໜັກ ແລະ ຮັກສາແຜຊ້ຳເຮື້ອ.
ຕົ້ນ: ເປັນຢາຂັບພະຍາດພິດໄສ້ເດືອນ, ຊ່ວຍແກ້ລົມພາຍໃນໃຫ້ກະຈາຍ, ເປັນຢາແກ້ເລືອດໃນລຳໄສ້ ແລະ ຊ່ວຍແກ້ໄອ (ຕົ້ມ, ໃບ).
ເປືອກຕົ້ນ: ໃຊ້ເປັນຢາຮົມຮັກສາລິດສີດວງທະວານໜັກ (ໃບ, ເປຶອກໝາກ), ຊ່ວຍເຮັດໃຫ້ເລືອດໃນຄໍ ແລະ ລຳໄສ້ກະຈາຍ.
ໃບ: ເປັນຢາແກ້ໄຂ້, ຕົວເຫຼືອງ, ເປັນຢາແກ້ຫືດໄອ, ຊ່ວຍແກ້ລົມສຽດແທງ, ຊ່ວຍຂັບລົມ, ນຳມາທາແກ້ຜື່ນຄັນ, ພອກ ຫຼືື ອົບອາຍນ້ຳ, ແກ້ຜື່ນຄັນ, ຊ່ວຍເຮັດໃຫ້ເລືອດລົມໄຫຼວຽນໄດ້ດີ ແລະ ຊ່ວຍແກ້ລົມອຳມະພາດ.
ດອກ: ຊ່ວຍຂັບເສມຫະ, ໃຊ້ເປັນຢາຂ້າແບັກທິເຣຍ ແລະ ຮັກສາແຜຊ້ຳເຮື້ອ.ໝາກ: ເປັນຢາຖ່າຍ.
ທັງຕົ້ນ: ເັປນຢາບຳລຸງນ້ຳບີ. ບໍ່ລະບຸສ່ວນທີ່ໃຊ້: ເປັນຢາຂັບຂີ້ກະເທີ່, ແກ້ລົມ, ເປັນຢາຂັບພະຍາດພິດ, ແກ້ຜ່ອມແຫ້ງ, ຫອບຫືດໄອ, ແກ້ລິດຊີດວງ, ຊ່ວຍຂັບເລືອດ ແລະ ຂັບໜອງໃນຕົກ.
ສານສະກັດຈາກຕົ້ນ ຫຼື ດອກ: ຊ່ວຍຄາຍກ້າມເນື້ອ. ນ້ຳມັນຫອມລະເຫີຍໃຊ້ຕົ້ນ ຫຼື ດອກ: ສາມາດນຳມາສະກັດເປັນນ້ຳມັນຫອມລະເຫີຍ, ເປັນນ້ຳຫອມ, ເປັນຢາຂ້າແບັກທິເຣຍ ແລະ ເປັນຢາຄ້າຍກ້າມຊີ້ນ.
ລັກສະນະພືດສາດຂອງຕົ້ນໝາກຂີ້ແບ້:
ຈັດເປັນໄມ້ຢືນຕົ້ນຂະໜາດນ້ອຍ ຫຼື ໄມ້ຟູຸ່ມຂະໜາດກາງ. ລຳຕົ້ນສູງຮອດ 10 ມ, ກິ່ງອ່ອນມີຂົນສັ້ນ, ສີເທົາ, ລຳຕົ້ນມີສີຂຽວ, ລຳຕົ້ົນພາກສ່ວນແກ່ເປັນສີນ້ຳຕານປົນເທົາ ແລະ ແຕກເປັນຮ່ອງຕາມລວງຍາວ. ໃບປະສົມແບບຂົນນົກປາຍຄີກ, ອອກຮຽງສະຫຼັບ.
ໃບຍ່ອຍມີ 7-15 ໃບ, ອອກຮຽງສະຫຼັບ, ຮູບໄຂ່, ກ້ວາງ 2-4 ຊມ, ຍາວ 3-7 ຊມ, ໂຄນໃບບ້ຽວ, ຂອບໃບລຽບ ຫຼື ແສກແຂ້ວ, ປາຍແຫຼມ, ແຜ່ນໃບບາງຄ້າຍຄືເຈ້ຍ, ຜິວໃບເປັນສີຂຽວອ່ອນ, ມີຕ່ອມນ້ຳມັນນ້ອຍໆກະຈາຍທົ່ວແຜ່ນໃບ, ຜິວໃບດ້ານເທິງມີຂົນສັ້ນ, ທ້ອງໃບມີຂົນອ່ອນນຸ້ມກະຈ່າຍຢູ່ທົ່ວ, ມີກິ່ນຫອມ.
ຊໍ່ດອກແບບແຕກແໜງ, ອອກຢູ່ບໍລິເວນປາຍກິ່ງ ຫຼື ປາຍຍອດ. ດອກຍ່ອຍມີຈຳນວນຫຼາຍ, ດອກບານເຕັມທີ່ຈະມ້ວນກັບໄປທາງຫຼັງ, ສີຂາວອົມເຫຼືອງ. ກາບດອກມີ 5 ກາບ, ຮູບໄຂ່, ສີຂຽວປົນສີຂາວ. ກີບດອກມີ 5 ກີບ, ຮູບຂອບຂະໜານ. ເກສອນເພດຜູ້ມີ 10 ອັນບບໍ່ສະເໝີກັນ, ມີ 5 ອັນສັ້ນ, 5 ອັນຍາວ, ຖົງລະອອງຈັບຢູ່ປາຍ, ສີເຫຼືອງ.
ເຕົ້າໄຂ່ຈັບເທິງຮູບໄຂ່, ສີຂຽວ, ຄໍເຕົ້າໄຂ່ຍາວປະມານ 3 ມມ, ປາຍຮ່ວງຮັບນູນຂື້ນເລັັກນ້ອຍ, ສີຂາວ. ໝາກອອກເປັນພວງ, ຮູບກະສວຍ ຫຼື ຮູບໄຂ່, ຜິວລຽບໃສ, ເນື້ອອວບນ້ຳ, ໝາກອ່ອນເປັນສີຂຽວອ່ອນ, ໝາກແກ່ມີສີສົ້ມ ຫຼື ສີແດງ, ມີຂົນປົກຄຸມ
ທີ່ມາ: ພາເຂົ້າລາວ
